Leczenie astygmatyzmu

Jeśli zgłaszamy się do okulisty z powodu nieostrego widzeniem szczegółów zarówno z daleka, jak i z bliska najczęściej słyszymy diagnozę: astygmatyzm. Astygmatyzm to nie choroba oczu, a wada wzroku („uroda oka”), polegająca na tym, że układ optyczny oka nie jest w stanie prawidłowo skupić promieni świetlnych na siatkówce.

Równoległe promienie świetlne załamują się w dwóch różnych płaszczyznach (np. pionowej i poziomej), co skutkuje nieostrością obrazu, jego krzywieniem się i falowanie oraz kiepskim kontrastem. Kolokwialnie rzecz ujmując, astygmatyk wciąż czuje się jakby był na rauszu: linie proste falują, mimo szczerych chęci nie jest w stanie złapać ostrości, ma zburzenia poczucia przestrzeni. To rozmyte widzenie bardzo utrudnia codzienną aktywność.

Szacuje się, że około 40% populacji ma wadliwe zbudowaną rogówkę lub soczewkę, a co za tym idzie objawy astygmatyzmu. Nie można go uniknąć – wada ma charakter dziedziczy i nasz tryb życia nie ma na jej rozwój najmniejszego wpływu. Blisko 50% pacjentów, u których zdiagnozowano astygmatyzm odczuwa tak znaczące upośledzenie jakości widzenia i związanego z tym komfortu codziennego funkcjonowania, że wymaga pomocy okulistycznej.

W nieskomplikowanych przypadkach wystarczą okulary  z soczewkami cylindrycznymi albo toryczne soczewki kontaktowe. W trudniejszych przypadkach warto skorzystać z laserowej korekcji astygmatyzmu, np. metodą FemtoLASIK albo poddać się operacji wymiany soczewki.

Objawy mogące sugerować istnienie astygmatyzmu

Jeśli zgłaszamy się do okulisty z powodu nieostrego widzenia szczegółów zarówno z daleka, jak i z bliska najczęściej słyszymy diagnozę: astygmatyzm. Astygmatyzm to nie choroba oczu, a wada wzroku („uroda oka”), polegająca na tym, że układ optyczny oka nie jest w stanie prawidłowo skupić promieni świetlnych na siatkówce.

Równoległe promienie świetlne załamują się w dwóch różnych płaszczyznach (np. pionowej i poziomej), co skutkuje nieostrością obrazu, jego krzywieniem się i falowanie oraz kiepskim kontrastem.

Kolokwialnie rzecz ujmując, astygmatyk wciąż czuje się jakby był na rauszu: linie proste falują, mimo szczerych chęci nie jest w stanie złapać ostrości, ma zaburzenia poczucia przestrzeni. To rozmyte widzenie bardzo utrudnia codzienną aktywność.

Szacuje się, że około 40% populacji ma wadliwe zbudowaną rogówkę lub soczewkę, a co za tym idzie objawy astygmatyzmu. Nie można go uniknąć – wada ma charakter dziedziczy i nasz tryb życia nie ma na jej rozwój najmniejszego wpływu.

Blisko 50% pacjentów, u których zdiagnozowano astygmatyzm odczuwa tak znaczące upośledzenie jakości widzenia i związanego z tym komfortu codziennego funkcjonowania, że wymaga pomocy okulistycznej.

W nieskomplikowanych przypadkach wystarczą okulary z soczewkami cylindrycznymi albo toryczne soczewki kontaktowe. W trudniejszych przypadkach warto skorzystać z laserowej korekcji astygmatyzmu, np. metodą FemtoLASIK, wszczepieniem soczewki fakijnej albo poddać się operacji wymiany soczewki.

Objawy mogące sugerować istnienie astygmatyzmu

Obok nieostrego widzenia zarówno z daleka, jak i z bliska astygmatyzm objawiać się też może innymi dolegliwościami związanymi z faktem, że pacjent wciąż mruży i trze oczy, żeby poprawić jakość widzenia. Pojawiają się więc:

• bóle głowy,
• wrażenie zawrotów głowy,
• wrażenie niedowidzenia,
• szybkie zmęczenie podczas wykonywania czynności wymagających skupienia wzroku, np. w trakcie pracy przy komputerze lub jazdy samochodem.

O ile osoba dorosła od razu poszuka pomocy okulistycznej, o tyle w przypadku dziecka może minąć sporo czasu, zanim stwierdzimy, że bóle głowy, niechęć do czytania czy problemy z koordynacją ruchów nie mają podłoża neurologicznego albo psychologicznego, a wiążą się właśnie z problemami z widzeniem. Dlatego tak ważne jest przeprowadzanie profilaktycznych badań okulistycznych u dzieci w wieku szkolnym.

Asygmatyczne zaburzenia widzenia mogą znacząco przyczynić się nie tylko do niepowodzeń w nauce, ale i wykluczyć dziecko z grupy rówieśniczej i stać się przyczyną problemów z socjalizacją. Jeśli do astygmatyzmu dołączy krótko- lub dalekowzroczność – a w wieku dojrzewania często tak się dzieje – dziecko może być przerażone nasileniem i tempem zmian związanych z rozwojem wad wzroku.

Odpowiednia opieka okulistyczna oraz dobranie adekwatnych okularów albo soczewek kontaktowych eliminuje problem i pozwala dziecku maksymalnie wykorzystać swój potencjał.

Czy objawy astygmatyzmu zmieniają się wraz z wiekem?

Częstość występowania astygmatyzmu o mocy minimum 1,00 dioptrii cylindra waha się od 30% u dzieci w wieku 0–4 tygodni, do 50% w ciągu pierwszego roku życia, wzrastając maksymalnie do 60% w przedziale 1,5–2,5 roku i zmniejsza się do 20–40% u dzieci w wieku 5 lat. Również jego moc zmniejsza się z średnio o około 2,25dioptrii cylindra u dzieci w wieku 0 – 4 tygodni do około 1,00 dioptrii cylindra w 5. roku życia.

Trudno wyłapać astygmatyzm u przedszkolaków, bo w okresie od czwartego do siódmego roku życia ma tendencję do zmniejszania się, ale już w wieku szkolnym może zacząć dawać opisane wyżej niepokojące objawy, których rodzice w ogóle nie wiążą z problemami ze wzrokiem.

U osób w przedziale wiekowym 20-40 astygmatyzm ewoluuje w taki sposób, że trudno przewidzieć kierunek zmian wady. Ale już po 40. roku życia widać pewną zależność: polega ona na stopniowym obniżaniu wartości astygmatyzmu w oczach z astygmatyzmem prostym i ich wzroście w oczach z astygmatyzmem odwrotnym.

Astygmatyzm prosty (niezborność prosta) – gdy załamywanie światła w płaszczyźnie pionowej jest silniejsze niż w płaszczyźnie poziomej; wykazuje tendencję do występowania już w chwili narodzin, może wynikać z „zapadania się” rogówki wciąż rozwijającej się gałki ocznej

Astygmatyzm odwrotny – gdy warunki załamywania światła są odwrotne, tzn. silniejsze załamywanie światła dotyczy płaszczyzny poziomej; pojawia się wskutek dosyć znacznego usztywnienia tarczki powieki górnej, która naciska na poziomy południk rogówki, zwłaszcza w oku charakteryzującym się niską jej sztywnością.

Po 60. roku życia często astygmatyzm i zaćma wstępują równocześnie. Skutkuje to niebezpiecznym połączeniem, które bardzo obniża jakość życia osób starszych i ich bezpieczeństwo (np. utrudnia przejście przez pasy, oszacowanie odległości do nadjeżdżającego pojazdu czy zejście ze schodów).

Ratunkiem jest wszczepienie torycznych sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych. Wszczepia się je podczas operacji usunięcia zaćmy, pozbywając się obu problemów – zaćmy i astygmatyzmu –  jednocześnie.

Jak diagnozuje się astygmatyzm?

Do diagnozowania astygmatyzmu używa się kilku narzedzi.

Keratoskop (krążek Placido), czyli krążek z  czarnymi oraz białymi okręgami, pozwala obserwować kształt odbić okręgów na rogówce. Coraz rzadziej sięga się po keratoskop manualny, bo okuliści i optometryści mają do dyspozycji wideokeratograf komputerowy (cyfrowy) – do badania wykorzystuje się obraz krążka Placido rzucony na powierzchnię rogówki, następnie jest on rejestrowany przez kamerę, przesyłany do komputera i analizowany.

Efektem badania są mapa rogówki, przekrój powierzchni rogówki oraz mapa cyfrowych wartości krzywizn rogówki. Specjaliści korzystają też wciąż z oftalometru (keratometru) Javala, czyli keratometru ręcznego, który służy do pomiarów krzywizn rogówki w dwóch głównych przekrojach.

Dzięki tym pomiarom można precyzyjnie określić wielkość oraz osie astygmatyzmu. Keratometria ręczna jest złotym standardem w ocenie mocy i osi astygmatyzmu w kalkulacji soczewki torycznej.

Astygmatyzm i jego odmiany

Okuliści i optometrycy stosują różne podziały astygmatyzmu.

Klasyfikacja oparta na położeniu linii ogniskowych, równoległych do przekrojów głównych, w stosunku do siatkówki przy rozluźnionej akomodacji:

• astygmatyzm krótkowzroczny – jedna linia ogniskowa leży na siatkówce, a druga przed siatkówką,
• astygmatyzm nadwzroczny – jedna linia ogniskowa leży na siatkówce, a druga za siatkówką,
• astygmatyzm złożony krótkowzroczny – obie linie ogniskowe położone są przed siatkówką,
• astygmatyzm złożony nadwzroczny – obie linie ogniskowe położone są za siatkówką,
• astygmatyzm mieszany – jedna linia ogniskowa znajduje się przed siatkówką, a druga za siatkówką, czyli gdy w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne, a w drugiej krótkowzroczne

https://www.youtube.com/watch?v=tQT44oDUo08

Klasyfikacja uzależniona od struktur systemu optycznego oka, które są źródłem astygmatyzmu:

• astygmatyzm rogówkowy – ok. 98% diagnozowanych przypadków, polega na nieprawidłowym kształcie rogówki, która zamiast przypominać kształtem fragment kuli jest bardziej zbliżona do powierzchni piłki do rugby
• astygmatyzm soczewkowy – związany z nieprawidłowym kształtem soczewki oka
• astygmatyzm mieszany – wadliwa budowa soczewki oka współwystępująca ze zniekształceniem rogówki

Klasyfikacja związana ze „stromizną” odpowiadającą za moc refrakcyjną rogówki w oku z astygmatyzmem:

• astygmatyzm regularny – wielkość wady jest równa różnicy w mocy refrakcyjnej między dwoma przekrojami głównymi, o największej i najmniejszej refrakcji, które tworzą ze sobą kąt prosty

– astygmatyzm regularny prosty: rogówka jest bardziej stroma w przekroju pionowym niż w poziomym

– astygmatyzm regularny odwrotny (przeciwny regule): załamanie światła jest większe w płaszczyźnie poziomej

– astygmatyzm regularny skośny: południk o największej mocy łamiącej jest zlokalizowany w przedziałach od 31° do 59° lub od 121 do 149°

• astygmatyzm nieregularny – brak jest głównych przekrojów krzyżujących się pod kątem prostym lub jest ich więcej niż dwa

W literaturze specjalistycznej spotkamy się z większą liczbą podziałów i nazw na poszczególne odmiany astygmatyzmu. Jak widać jest to wada złożona, wymagająca precyzyjnej diagnostyki. Im bardziej skomplikowana wada, tym większe prawdopodobieństwo, że konieczna będzie laserowa korekcja astygmatyzmu.

Metody leczenia astygmatyzmu

Jak już wspomniano, w nieskomplikowanych przypadkach astygmatyzm wymaga jedynie korekcji okularowej albo użycia torycznych soczewek kontaktowych.

Przypadki bardziej skomplikowane (np. astygmatyzm nieregularny), choć dzięki obecnemu stanowi wiedzy z łatwością poddają się diagnozie, z trudem poddają się lub nie poddają się korekcji soczewkami okularowymi.

Okulary bywają niewystarczające nawet dla użytkownika z astygmatyzmem regularnym. Mimo trafnego dobrania szkieł cylindrycznych (mają różną moc łamiącą w głównych prostopadłych do siebie południkach/płaszczyznach, tzn. ogniskują światło w dwóch różnych punktach), pacjent może wciąż odczuwać zaburzenia widzenia przestrzennego oraz mieć problem z oceną odległości i wymiarów przedmiotów.

Objawy te utrudniają np. prowadzenie samochodu. W takich przypadkach okulista ordynuje noszenie wyłącznie torycznych soczewek kontaktowych. Pozwalają one skorygować praktycznie 99% przypadków astygmatyzmu. Strefa optyczna takich soczewek ma różną moc łamiącą w głównych prostopadłych do siebie płaszczyznach i ogniskuje światło w dwóch różnych punktach korygując w ten sposób wadę wzroku wywołaną przez astygmatyzm.

Jeśli ani szkła okularowe, ani soczewki kontaktowe nie przynoszą pożądanego rezultatu, trzeba sięgnąć po metody chirurgii tradycyjnej, jak wspomniane wyżej wszczepienie wewnątrzgałkowych soczewek torycznych jedno-, dwu- lub trzyogniskowych – albo chirurgii laserowej.

Laserowa korekcja astygmatyzmu

Zaletą najnowocześniejszego laseru stosowanego w leczeniu astygmatyzmu w klinice SwissLaser jest bardzo dokładna korekta możliwa dzięki zastosowaniu tzw. kompensacji cyklorotacji statycznej.

Operacja astygmatyzmu wykonywana jest następującymi metodami:

Femto-LASIK (All-Laser-LASIK): Dzięki precyzyjnemu laserowi femtosekundowemu, chirurg wykonuje cięcie w rogówce, tworząc cienki płatek o grubości 0,1 mm – flap. Używa lasera excimerowego, by przez kilka sekund wymodelować odsłoniętą wcześniej rogówkę, następnie płatek jest z powrotem zamykany; przytwierdza się i tworzy ochronną barierę rogówki.

LASIK (laser assisted in situ keratomileusis): technika dwuetapowa; rogówka nacinana jest za pomocą skalpela (mikrokeratomu), a następnie powierzchni rogówki jest modelowana tak, aby mogła ona właściwie ogniskować obraz na siatkówkę.

LASEK/PRK: zabieg polega na odchyleniu (LASEK) albo usunięciu (PRK) górnej warstwy komórkowej rogówki (nabłonka), a następnie odpowiednim wymodelowaniu leżącej pod nią tkanki rogówki za pomocą lasera excimerowego. Celem zabiegu jest odpowiednie wymodelowanie promieniem lasera centralnej powierzchni rogówki tak aby ogniskowała ona obraz precyzyjnie na powierzchnię siatkówki.